Wyszukaj informacje i uzupełnij wybrane pola.
Skorzystaj z własnej wiedzy, poszukaj w książkach lub w internecie.
Sprawdź, czy informacje już uzupełnione są poprawne.
Pamiętaj o podaniu źródeł.
Nazwa zwyczajowa: Bożnica
Lesko, gmina Lesko, powiat leski, województwo podkarpackie
ul. Berka Joselewicza 16
A-142 z 30.09.1959
Po raz pierwszy leska synagoga została wymieniona w 1608 roku, a z 1618 pochodzi wiadomość o jej usytuowaniu w sąsiedztwie starego rynku. Nie wiadomo jednak, czy była to zachowana do dzisiaj murowana synagoga.
Źródła podają różne daty powstania obecnej murowanej synagogi. Jedne mówią, że powstała w II połowie XVII w., inne - w drugiej ćwierci XVIII w. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z 1746 r., z okresu wizyty biskupa Wacława Sierakowskiego. W 1773 r. lescy Żydzi mieli już dwie bożnice, szkołę religijną i dom gościnny.
Leska synagoga miała obronny charakter. Mieści się na wzgórzu spadającym w stronę potoku. Materiałem, z jakiego została zbudowana, były otoczaki rzeczne i kamień łupany z niewielkim dodatkiem cegły, której używano do formowania ościeży okiennych i architektonicznych szczegółów wnętrza.
W istniejącej synagodze zachowały się żelazne drzwi z XVIII w.
Po 1838 r. synagoga została przebudowana. W drugiej połowie XIX w. wykonano nowe szczyty, dach i wystrój wnętrza.
Synagoga posiadała piękne wyposażenie wnętrza - rokokowe żyrandole, kutą w żelazie kratę. Pośrodku synagogi znajdowała się bima, tj. podwyższenie służące do czytania Tory, używane także jako mównica. Nad bimą był rodzaj baldachimu.
Latem 1942 r. Niemcy wysiedlili i wymordowali Żydów z Leska (ok. 2,5 tys. osób, tj. 60% całej ludności miasta). Wszystkie bożnice zostały zburzone, a w synagodze urządzono magazyny. Synagoga popadła w ruinę. Próbowano ją wyremontować w latach 1960-1963 oraz w 1972 r. Przy odbudowie nawiązano do jej dawnego wyglądu, przedstawionego na rysunku Wincentego Kajetana Kielisińskiego z 1838 r.
30 czerwca 1995 r. w zabytkowej synagodze otworzono Izbę Pamięci Żydów Galicyjskich. Izba ta miała stać się zaczątkiem muzeum. Niestety nic z tego nie wyszło. Izba uległa likwidacji w maju 1997 r.
Obecnie w synagodze mieszczą się prace bieszczadzkich artystów.
Źródła:
1) J. Budziak, Zabytki sakralne Leska, Warszawa 1992.
2) A. Fastnacht, Dzieje Leska do 1772 r., Rzeszów 1988.
Na frontowej ścianie, na samej górze, znajdują się tablice Mojżesza z dziesięcioma przykazaniami, niżej okienko, a pod nim hebrajski napis: Jak przejmujące grozą jest to miejsce, lecz to dom Boży.
Źródło:
J. Budziak, Zabytki sakralne Leska, Warszawa 1992.
W czasie rabacji galicyjskiej w 1846 r. lescy Żydzi ukryli w synagodze Roberta Barańskiego, aptekarza, który obawiał się o swoje życie. Kosztowności Barańskich przechowała Żydówka Sprynka.
Źródło:
A. Potocki, Bieszczadzkie judaica, Rzeszów 2007.
Po raz pierwszy mieszkaniec Leska pochodzenia żydowskiego jest wymieniany w źródłach w 1542 r. W kolejnych latach różne spisy mieszkańców miasta coraz więcej wspominają o Żydach. Utworzyło się większe ich skupienie, w czego rezultacie powstał ośrodek życia religijnego w postaci domu modlitwy.
Źródła:
A. Fastnacht, Dzieje Leska do 1772, Rzeszów 1988.
W lecie odprawiano w synagodze nabożeństwo poranne oraz wieczorne. W zimie, ze względu na zimno, odprawiano nabożeństwo tylko w przedsobotni wieczór oraz w sobotę przed południem. Nabożni rzemieślnicy modlili się w dni powszednie w dobudówce do synagogi po prawej stronie korytarza. Z lewej strony była mniejsza bożniczka zwana "bożniczką krawców", ale modlili się w niej przeważnie rzeźnicy.
Źródło:
J. Budziak, Zabytki sakralne Leska. Warszawa 1992.
Oprócz synagogi i dwóch małych bożniczek, mieszczących się w jej budynku, w Lesku były jeszcze 4 bożnice: Stara, Nowa, Cadyka z Sącza i Cadyka z Sadagóry. Bożnice były centrami życia Żydów. Tu nie tylko się modlili, ale także spędzali swój wolny czas po dniu ciężkiej pracy. Tu koncentrowało się ich życie społeczne i kulturalne.
Źródło:
J. Budziak, Zabytki sakralne Leska, Warszawa 1992.
Pośrodku synagogi stała bima, czyli podwyższenie z pulpitem, z którego odczytywano Torę. Była ona wykonana jako wolno stojące podium otoczone ozdobną, metalową i kutą balustradą. Bima z leskiej synagogi znajduje się obecnie w innych miejscach. Można ją oglądać na balkonie zabytkowej kamienicy na Plantach. Nikt nie wie, jak się tam znalazła. Wiadomo tylko, że synagogę zniszczyli Niemcy w 1942 r. Być może jakiś zapobiegliwy mieszkaniec wyszabrował efektowny wytwór sztuki kowalskiej i zainstalował go na balkonie. Inny fragment balustrady z synagogi widoczny jest do dziś na balkonie jednego z domów przy ul. Unii Brzeskiej.
Źródło:
A. Szczerbicki, Bima leskiej synagogi. "Bieszczad". - [R.] 3, (1995), s. 63-66.
Wiesz, że obiekt wymaga opieki?
Zaalarmuj!
Dysponujesz dokumentacją, którą możesz legalnie udostępnić innym?
Załącz pliki tutaj.
zgłoś alert